سعید احمدیان/ روزنامه جوان- اگر علاقه‌مند به تاریخ ورزش هستید و می‌خواهید بدانید در ورزش ایران در رشته‌های مختلف چه بر قهرمانان گذشته، حالا با تدوین تاریخ شفاهی ورزش که دیروز رونمایی شد، می‌توانید به این گنجینه بزرگ دسترسی داشته باشد. به همین خاطر دیروز یک اتفاق بزرگ برای ورزش ایران رقم خورد، یک اتفاق تاریخی که جای خالی آن به شدت در ورزش احساس می‌شد؛ رونمایی از پروژه تاریخ شفاهی ورزش ایران، پروژه‌ای که رضا صالحی‌امیری، رئیس کمیته ملی المپیک آن را «گنجینه»ای می‌داند که به سؤالات نسل امروز درباره «تبار و تاریخ ورزش ایران» پاسخ می‌دهد و به «شفاف‌سازی وقایع تاریخی و ثبت آن برای آیندگان» می‌پردازد. به گفته صالحی‌امیری «هر پیشکسوتی که از دنیا می‌رود، دریایی از اطلاعات و ناگفته‌ها درباره تاریخ ورزش هم از بین می‌رود، ناگفته‌هایی که درباره ثبت آن برای آیندگان غفلت شده است» و حالا تلاش مجموعه‌ای از محققان و پژوهشگران به نتیجه رسیده و در حال تدوین است تا از یک «انقطاع تاریخی» جلوگیری شود. کاری که با افتتاح موزه ملی ورزش و ثبت و اسکن چند میلیون عکس، سند و فیلم از تاریخ ورزش کلید خورد و حالا با رونمایی از تاریخ شفاهی در حال کامل شدن است. در گفتگو با شهرزاد کردبچه، مدیر دپارتمان تاریخ شفاهی ورزش ایران و مدیر مرکز اسناد و کتابخانه کمیته ملی المپیک، چگونگی تدوین تاریخ شفاهی ورزش را مرور کرده‌ایم.
ناگفته‌ها و جاافتاده‌های ورزش نگارش شد
پروژه تدوین تاریخ شفاهی ورزش به گفته کردبچه از سال ۹۷ کلید خورد، پروژه‌ای که با پیشنهاد و مدیریت رضا صالحی‌امیری کار آن در کمیته ملی المپیک آغاز می‌شود: «تاریخ شفاهی، نگارش ناگفته‌ها و جاافتاده‌های ورزش است. اجرای چنین برنامه‌ای در ورزش تاکنون رخ نداده بود و هیچ‌کدام از دستگاه‌های ورزش با این جامعیت و شکل علمی، کار انجام نداده بودند. سال ۹۷ پروژه تاریخ شفاهی ورزش با تعیین شورای سیاستگذاری که ۱۲ نفر از جمعی از نخبگان ورزشی، رسانه‌ها و محققان تاریخ‌نگاری بودند آغاز شد. البته کلیت این طرح پیشنهاد جناب آقای دکتر صالحی‌امیری بود و طراحی کار را برعهده داشتند. به هر حال ایشان در این حوزه متخصص هستند و علاقه‌مند بودند که این پروژه به سرانجام برسد.»
به گفته مدیر دپارتمان تاریخ شفاهی ورزش ایران، نگارش پروژه تاریخ شفاهی ورزش با یک روش عملی و استاندارد آغاز می‌شود: «علاوه بر تدوین اساسنامه‌ها و آیین‌نامه‌هایی در شورای سیاستگذاری، ضرورت یک دستورالعمل علمی برای نگارش تاریخ شفاهی بر اساس استاندارد‌های جهانی نیز در دستور کار قرار گرفت. در این زمینه کتاب دستورالعمل تاریخ شفاهی در مدت یک سال تدوین شد. کتابی که می‌تواند تا ۴۰ الی ۵۰ سال آینده قابل استفاده باشد و محققان بر اساس متدی که در این کتاب مطرح شده با گفتگو‌هایی که انجام می‌دهند، می‌توانند به نگارش تاریخ شفاهی بپردازند. این کتاب مبنای کار پژوهشگران و گفت‌وگوکننده‌ها قرار گرفت.»
کردبچه به جنبه‌های مختلفی که تدوین تاریخ شفاهی بر اساس آن کلید خورد، اشاره می‌کند: «محصول تاریخ شفاهی، تاریخ‌نگاری است، نه خاطره گویی. مستندسازی و یک کار تحقیقی بسیار ریز و جزئی است که جنبه‌های گوناگون ورزش در آن بررسی شده است و اینطور نبوده که فقط یک گفت‌وگوی خبری با افراد صورت گیرد. تمام افرادی که قرار بود کار مصاحبه‌ها را انجام دهند، مطالعه لازم را روی حوزه‌ای که باید به آن می‌پرداختند، داشتند، علاوه بر این مشاور و ناظر نیز داشتند که این ناظران در حوزه‌های علمی، ورزشی و تاریخی بودند.»
وی این مجموعه را دایره‌المعارف تاریخ ورزش می‌نامد: «این مجموعه دایره‌المعارف کامل از تاریخچه ورزش کشور است و زوایای پنهان ورزش کشور و ناگفته‌ها و مغفول مانده‌های ورزش است که برای آیندگان به یادگار خواهد ماند و به ورزشکاران جوان هم انگیزه‌ای می‌دهد که افتخارات‌شان ثبت شود.»
۸۵۰ ساعت تاریخی
کردبچه درباره چگونگی انتخاب افرادی که در این پروژه با آن‌ها برای تهیه تاریخ شفاهی ورزش مصاحبه شده هم توضیح می‌دهد: «گفتگو با پیشکسوتان بر اساس اولویت‌هایی مانند مدال‌آوران، افتخارآفرینان المپیک و بازی‌های آسیایی و قهرمانان بوده است، پهنه آن پهلوانی و فرهنگی بوده است، بر این اساس رشته‌های ورزشی و افرادی که مدنظر بودند انتخاب شدند. افتخارآفرینان براساس اولویت سن، کهولت سن و مدال‌آوری‌شان انتخاب شدند. صاحب منصبان و مدیران ورزشی که در یک برهه خاص و واقعه خاصی تأثیرگذار بوده‌اند، مدیران برجسته ورزش انتخاب شده‌اند و فقط اینطور نبوده که مدیران قدیمی در دایره انتخابمان باشند. هدفمان این بود که ناگفته‌ها گفته شود و ما آن چیزی که مغفول مانده بود و به آن اشاره نشده بود را نگارش و زوایای پنهان را روشن کنیم.»
مدیر مرکز اسناد و کتابخانه کمیته ملی المپیک از تهیه فیلم، کتاب و مستند از این مصاحبه‌ها خبر می‌دهد: «۸۵۰ ساعت گفتگو با نفرات مورد نظر در ۳۵۰ جلسه ثبت شده است. با ۲۶۰ نفر تاکنون مصاحبه شده و برای رشته‌ها و فدراسیون‌های دیگر هم این کار را انجام داده‌ایم و با پیشکسوتان و مدال‌آورانی که خارج از ایران هم هستند در این رابطه گفتگو شده است. مجموعه مصاحبه‌ها و راش‌ها در بانک اطلاعات و آرشیو کمیته ملی المپیک نگهداری می‌شود، ماحصل این مجموعه هم به صورت راش‌های مصاحبه است، هم به صورت فیلم‌های مستند کوتاه و بلند و هم به صورت مقاله و کتاب تدوین شده است.»
وی درباره رشته‌ها و بخش‌های دیگری که تاریخ شفاهی آن تا امروز تدوین شده هم می‌گوید: «رشته‌های توپی فوتبال، بسکتبال و والیبال، رشته‌های انفرادی و مدال‌آور کشتی، تکواندو، بوکس و وزنه‌برداری، وقایع بازی‌های آسیایی تهران ۱۳۵۳، تحولات ورزش زنان، بخش ورزش آموزش و پرورش، تاریخچه اماکن ورزشی، تاریخ شفاهی کمیته ملی المپیک و سازمان تربیت بدنی و جنبش پارالمپیک، بخش‌هایی هستند که تدوین تاریخ شفاهی آن صورت گرفته و دیروز از ۹ عنوان کتاب در حوزه فوتبال، کشتی، ورزش زنان و رسانه‌های آن‌ها رونمایی شد که تنها بخشی از این پروژه بزرگ است.»
کردبچه در پایان درباره بازه بررسی تاریخ شفاهی ورزش هم اینطور توضیح می‌دهد: «همه رشته‌ها را از ابتدا دنبال کرده‌ایم، به عنوان مثال فوتبال را از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۵۷ و از ۱۳۵۷ تا امروز بررسی کرده‌ایم، در خصوص کشتی هم از آیین پهلوانی شروع می‌شود تا امروز، درباره زنان نیز بعد و پس از انقلاب بررسی شده است. در رشته‌های نوپایی مانند تکواندو که ورود و مدال‌آوری‌شان بعد از انقلاب بوده، این بازه را ثبت کرده‌ایم. با نام‌آوران، افتخارآفرینان و کسانی که واقعاً برای این رشته‌ها زحمت کشیده‌اند، مصاحبه و فراز و نشیب‌ها بررسی شده است. اینکه کجا افول داشته‌ایم و کجا پیشرفت، همه این‌ها بررسی شده است.»