سعید احمدیان/ روزنامه جوان- لیگ بیستم در حالی جمعه گذشته به پایان رسید که جنجال‌ها و اشتباهات داوری یکی از پررنگ‌ترین حواشی این دوره بود، اشتباهاتی که سبب شد تا مطالبه استفاده از کمک‌داور ویدئویی یا همان تکنولوژی VAR که از چند سال اخیر در فوتبال دنیا رواج دارد، بیشتر از گذشته مطرح شود. فوتبالی‌ها معتقدند با استفاده از این سیستم در فوتبال ایران می‌توان اشتباهات داوری را که در برخی مواقع کاملاً در نتیجه بازی تأثیرگذار بوده را کاهش داد تا دیگر مانند بیستمین دوره لیگ برتر فوتبال، شاهد سوت‌های آشکاری که به اشتباه از سوی داوران زده می‌شد، نباشیم. با توجه به اتفاقات داوری در لیگ بیستم، حالا گویا فدراسیون فوتبال که چند ماهی است شهاب‌الدین عزیزی‌خادم را به عنوان رئیس بالای سرش می‌بیند، به صورت جدی در تلاش برای نصب سیستم کمک‌داور ویدئویی در ورزشگاه‌ها در نزدیک‌ترین زمان ممکن است، در همین رابطه کارگروه سیستم کمک‌داور ویدئویی هم در فدراسیون تشکیل شده و آن طور که رئیس فدراسیون فوتبال وعده داده در نیم‌فصل لیگ بیست و یکم می‌توان امیدوار بود که VAR وارد فوتبال ایران شود.
استفاده از توان داخلی یا شرکت‌های خارجی مورد تأیید فیفا؟ این سؤالی است که از ابتدای مطرح شدن استفاده از تکنولوژی VAR در لیگ فوتبال ایران به آن پرداخته شده است، به خصوص که به واسطه تحریم‌ها، حضور شرکت‌هایی که مورد تأیید فیفا هستند در ایران با مشکلاتی روبه‌رو است. به همین خاطر در سه سال گذشته که موضوع کمک‌داور ویدئویی به جریان افتاده است، فدراسیون فوتبال در زمان مهدی تاج ابتدا تصمیم گرفت با توجه به تحریم‌ها، از توان داخلی برای مجهز کردن ورزشگاه‌ها به سیستم داور ویدئویی استفاده کند.
در همین رابطه، سهرابی سرپرست وقت کمیته داوران فدراسیون فوتبال در فروردین ۹۸ از عزم فدراسیون برای استفاده از تکنولوژی بومی خبر داد: «VAR یک شرکت اجرای سیستم کمک‌داور ویدئویی است که با فیفا به توافق رسیده و پس از تأیید این سیستم، فیفا اجرای آن را به کشور‌های خواهان توصیه می‌کند؛ بنابراین لزومی ندارد که ما حتماً از این سیستم استفاده کنیم. ما سیستم کمک‌داور ویدئویی را در ایران و مطابق استاندارد‌های فیفا فراهم می‌کنیم و بعد از تأیید، این سیستم به مرحله بهره‌برداری می‌رسد. سعی می‌کنیم مطابق استاندارد‌های شرکت مدنظر فیفا عمل کنیم و مجوز بهره‌برداری را به دست بیاوریم. در مرحله نخست این سیستم به صورت offline در ورزشگاه آزادی اجرا شده که رضایت‌بخش بوده و باید نواقص آن را برطرف کنیم و گام‌های بعدی را برداریم تا به استاندارد‌های فیفا برسیم.»
دی ماه سال ۹۸ اگرچه با حضور علیرضا فغانی از VAR ایرانی رونمایی شد، اما بر خلاف پیش‌بینی فدراسیونی‌ها، نمونه ایرانی با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو بود که سبب شد این پروژه متوقف شود. حضور محمدصالح سوبخیدین مالزیایی، مدرس بین‌المللی AFC در ایران برای حضور در کلاس‌های VAR زمان مناسبی بود تا سیستم‌های پیشنهادی شرکت‌های مختلف را بررسی و یکی را به فیفا معرفی کنند تا در لیگ‌های نوزدهم و بیستم از آن استفاده شود. البته ایراداتی که این مدرس مالزیایی گرفت به نرم‌افزار‌های VAR نبود بلکه به دلیل امکانات سخت‌افزاری موجود در ایران بود؛ از مانیتور‌های نشان‌دهنده تصاویر گرفته تا دوربین‌های ضبط‌کننده تصاویر.
داوود رفعتی دبیر پیشین کمیته داوران آذر ۹۹ در مصاحبه‌ای در این باره توضیحات بیشتری داد: «وقتی من از مدرس فیفا در این کلاس پرسیدم که کیفیت این سیستم‌ها چطور بود؟ گفت از ۱۰ نمره صفر می‌گیرد. یعنی ما هیچ شانسی برای تأیید این سیستم‌ها از سوی فیفا نداشتیم. با این حال شرکت ایرانی برای نصب سیستم در هر ورزشگاه ۳ میلیارد خواسته بود! آن‌هم برای سیستمی که از استاندارد‌های جهانی خیلی دور بود! این در حالی بود که به قیمت یورو در آن زمان، هزینه هر سیستم خارجی برای هر ورزشگاه یک میلیارد تومان تمام می‌شد.»
دفاع تمام‌قد از نمونه VAR ایرانی
واکنش منفی فدراسیون فوتبال به نمونه‌های ایرانی کمک‌داور ویدئویی در شرایطی است که مدیران شرکت‌های تولید‌کننده ادعای دیگری دارند و معتقدند می‌توانند تأییدیه فیفا را بگیرند. در این راستا بهمن ۹۹، هدایت سفیددشتی محقق و مدیر گروهی که بر روی این سیستم کار می‌کند در گفتگو با خبرگزاری ایسنا در خصوص VAR ملی در دست ساخت توضیحاتی ارائه داد: «با فیفا وارد مذاکره شدیم، مکاتبات زیادی انجام شد و طرح مورد تأیید آن‌ها قرار گرفت و به ما اجازه دادند وارد فاز اجرایی شویم که البته باید بگویم طی روز‌های اخیر موفق شدیم نظر مثبت وزیر ورزش را نیز جلب کنیم. سیستم ما کاملاً مطابق با استاندارد‌های فیفا است و حتی مزایایی نسبت به سیستم VAR خارجی دارد. سورپرایز‌های خوبی در بحث خط آفساید و خط گل داریم. فیفا برخلاف مسئولان و دوستان داخلی به شدت از این طرح استقبال کرد و فکر می‌کنم اول سیستم VAR را در خیابان سئول (که فدراسیون در آن واقع است) نصب کنیم تا برخی از تصمیمات فدراسیون را بررسی کنیم بعد به ورزشگاه‌ها بیاوریم چراکه این شروع برای ورزش کشور و فوتبال مفید خواهد بود. علاوه بر این نسخه ایرانی حدود یک‌چهارم ارزان‌تر از نمونه خارجی است.»
حسام‌الدین شاهرخ، مدیر شرکت دانش‌بنیان سبحان‌پایا یکی دیگر از شرکت‌های سازنده VAR ملی هم در گفت‌وگویی که تیرماه با روزنامه فرهیختگان داشت، منافع استفاده از واردات این سیستم را در استفاده از نمونه خارجی دخیل دانسته است: «دوستان ظاهراً خیلی تمایل ندارند این داستان به صورت داخلی انجام شود و به این دلیل دست دست می‌کنند. واقعیت این است یک بخشی دارد تعمداً این کار را انجام می‌دهد و یک بخشی هم به‌صورت سهوی و انگار با بومی‌سازی این موضوع مشکلاتی دارند.»
باشگاه‌ها آستین بالا می‌زنند
چه داخلی یا خارجی، با توجه به افزایش اشتباهات داوری، باشگاه‌ها انتظار دارند که فدراسیون فوتبال هر چه زودتر این سیستم را در ورزشگاه‌ها نصب کند، این سیستم در هر ورزشگاه حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار دلار هزینه دارد که البته این کف هزینه برای VAR است و بهترین نوع VAR با تشخیص خط آفساید، حدود ۷۰۰ هزار دلار قیمت دارد. البته با توجه به اینکه باشگاه‌ها می‌خواهند VAR در فوتبال ایران راه‌اندازی شود، باید این هزینه را باشگاه‌ها پرداخت کنند و فدراسیون در نقش نصب‌کننده سیستم و واردکننده سیستم هماهنگی‌ها را با شرکت‌های زیرمجموعه فیفا انجام می‌دهد. مسئله‌ای که باشگاه‌ها نیز از آن استقبال کرده‌اند و می‌گویند با توجه به ضرر و زیانی که از اشتباهات داوری به آن‌ها می‌رسد، خودشان هم حاضرند سیستم VAR را به ایران بیاورند. مانند مجتبی فریدونی مدیر تیم ذوب‌آهن که تیر ماه امسال با انتقاد شدید از فدراسیون فوتبال گفته بود: «تیم ما ۷۰، ۸۰ میلیارد هزینه می‌کند و به خاطر اشتباه داوری باید برود دسته یک. نه خودشان VAR می‌آورند نه می‌گذارند خودمان بیاوریم. آقای عزیزی‌خادم گفته تحریم‌ها نگذاشتند کمک‌داور ویدئویی بیاوریم. کدام یک از قطعات VAR مشمول تحریم است؟ آیا هارد است؟ آیا دوربین است؟! به ما اجازه بدهند در عرض یک ماه این‌ها را وارد می‌کنیم. مدام گردن تحریم می‌اندازند. مگر در این مملکت تا به حال سیستم کامپیوتری و دوربین وارد نشده است؟ نمی‌دانیم این‌ها را به چه کسی بگوییم؟ مگر آوردن این سیستم کار شاقی است. ما با سه شرکت اروپایی که مورد تأیید فیفا هستند صحبت کردیم و تأیید کرده و گفتند حداکثر سه تا چهار هفته تجهیزات را منتقل می‌کنیم و پنج تا ۹ روز ورزشگاه‌ها را تجهیز می‌کنیم. به تحریم چه ارتباطی دارد؟ مگر موشک است؟ اطلاعات غلط به مردم می‌دهند؛ نه خودشان می‌آورند نه به ما اجازه می‌دهند و ما باید تاوان پس دهیم. این هم از وضعیت داوری این هفته‌ها است.»
با تمام این اعتراض‌ها رئیس فدراسیون فوتبال وعده داده که در نیم‌فصل دوم لیگ بیست و یکم، سیستم داور ویدئویی در لیگ برتر استفاده خواهد شد، وعده‌ای که باید منتظر ماند و دید که آیا عملی می‌شود و دیگر لیگ مانند فصلی که تازه به پایان رسیده، گرفتار مشکلات پرحاشیه داوری نمی‌شود یا این داستان ادامه پیدا می‌کند.